Tôi sinh ra ở một làng quê nằm ven bờ sông Cửa Đại. Chợ Tân Thạch lúc nào cũng ồn áo náo nhiệt, hầu như suốt ngày đêm, bởi đó cũng là nơi đặt bến “Bac’ nối hai tỉnh Mỹ Tho- Bến Tre từ xưa. Người dân tụ tập buôn bán, khách bộ hành không ngớt, xe đò chạy suốt.. Ở đây, còn có ngôi trường Tiều học mang tên “ Trường Tiểu học Tân Thạch”, đã giữ của tôi  bao nhiêu kỷ   niệm thời thơ ấu. Nhưng chỉ cách chợ trên dưới  hai cây số, thì làng quê lại vắng vẻ, đìu hiu.. Con đường từ chợ đến cuối làng Tân Thạch chỉ được nới rộng ra, đổ đất, nên những ngày mưa hay trong mùa nước nổi thì việc đi lại hết sức khó khăn. Từ chợ đến  nhà tôi phải qua ba cây cầu : Cầu Chợ, cầu  Kinh và cầu Chùa. Những năm sau 1955, dân chúng  đóng góp cùng với chánh quyền bắt cầu bê tông cốt sắt, thay thế cho những cây cầu tạm đơn sơ trong thời chiến tranh. Rạch Chùa khá rộng, nên người ta phải đổ từng miếng dale ghép lại. Rất nhiều lần, tôi cùng đám bạn học đi dọc theo lan  can cầu  và đếm đủ 82 miếng dale như thế. Sau nầy, khi chiến sự bùng nổ, những miếng  dale nầy bị tháo giở quăng xuống lòng rạch, chỉ còn trơ lại khung cầu cho đến sau 1975 .

​

Năm 13 tuổi, má  tôi cho sang Mỹ Tho ở với ba tôi tại  đường Lý Thường Kiệt, nằm cạnh Hồ nước ngọt , để tôi tiếp tục đi học tại trường Nguyễn Đình Chiểu, một phần vì thấy con mình quá vất vả trong việc học, một phần có lẽ má sợ tôi dễ bị lôi cuốn vào những đêm văn nghệ , những buổi mít ting để rồi sẽ đi một chuyến không bao giờ trở lại. Kể từ đó, tôi cũng không lần nào trở về quê ngoại. Chiến tranh kết thúc, lại phải oằn mình trong cuộc mưu sinh. Mấy chục năm dài, nhớ về quê, nhớ biết bao nhiêu những địa danh Tân Thạch, Trúc Giang.. và kỷ niệm ấu thơ là những giấc mơ buồn.

                                     Anh uống dừa tươi nhớ Bến Tre

                                     Nhớ em về nắng có dù che

                                     Nhớ bông lau nở dài kinh rạch

                                     Và nhớ triền miên những hội hè….

​

Bến Tre là vùng đất cù lao, giáp biển nên mỗi năm con nước sông cửa Đại chia ra hai mùa rõ rệt : mùa nước mặn và mùa nước ngọt. Có lẽ vì thế , việc canh tác cây trồng hạn chế nên từ xưa  người Bến Tre chủ yếu trồng dừa. Rừng rừng dừa rủ bóng, phủ kín làng quê, dừa trồng hai bên đường đi, trước sân, mà thậm chí có những cây dừa vượt lên từ một mái nhà nào đó ! Biết bao nhiêu nhà thơ , nhà văn, nhạc sĩ, đã có hàng trăm sáng tác ca ngợi xứ dừa, nhưng họ chưa hiểu được hết  nỗi khổ của người dân! Khi cây trưởng thành bắt đầu kết trái, cũng là lúc chủ vườn thu nhập. Nhưng dừa trỗ trái theo lứa, và ước chừng mỗi tháng thu hoạch một lần. Tiếng bình dân gọi là “giựt dừa”. Có điều số tiền thu được không nhiều, không đủ trang trải chi phí gia đình. Đó là những chủ vườn có một  vài mẫu trở lên, kể chi những người chỉ là đôi bờ vườn dừa hương hỏa ! Nói nôm na, họ tương tự như lớp công chức nghèo sống bằng tiền lương hàng tháng  !.  Càng khổ hơn, đất đã trồng dừa lại không thể trồng lại cây nào khác. ( Sau nầy, có nhiều chuyển biến, Bến Tre  đã thay đổi lối canh tác cổ điển của mình. Người ta bỏ dừa, trồng cây ăn trái, các loại hoa màu.  Đó là chuyện của thế kỷ XXI, nhất là từ khi cầu Rạch Miễu thay cho những chuyến Bac ngày xưa.)

​

Chính vì thế, ngay từ còn nhỏ, tôi đã chứng kiến cuộc sống gian khổ của gia đình. Má tôi với gánh hàng trên vai rong ruỗi sáng chiều, sau nầy khá hơn, có được một tiệm hàng xén nhỏ nằm cạnh hương lộ  đất năm tháng bụi cát mù trời .  Ngôi nhà nhỏ , lợp lá đơn sơ, tuy cạnh đường lộ, nhưng phía trái, phía phải, sau lưng ..bị vây bằng nhiều ngôi một cổ. Mộ không có bia, chỉ là những khối đá ong xếp chồng lên nhau thành hình chữ nhật, bên trong đổ đất. Lúc ban đầu chắc cũng khang trang lắm, nhưng qua thời gian, mưa nắng.. nên phần đất phía trên bị sụt lún khá nhiều. Đã vậy, dưới chân mộ, chuột, rắn...  đào hang, rồi ngày qua ngày  thành những hang sâu hun hút có lẽ ăn tận  áo quan của người đã mất. Cũng chẳng thấy ai sửa sang, mà cứ để hoang phế từ năm nầy sang tháng khác.Vài năm một lần, thấy có vài người chắc từ Sài Gòn xuống, quét dọn , cúng kiến sơ sài lúc gần Tết rồi cũng vội vã ra về. Ở quen riết rồi nên không biết  sợ. Đã vậy, từ nhỏ , anh em tôi bị  “ảnh hưởng” nặng nề bởi truyện Tàu:  từ Thuyết Đường đến Tiết Nhơn Quí chinh đông, Tiết Đinh San chinh tây... Chi tiết gợi nhớ nhất là trong truyện Bao Công kỳ án.  Nhân vật Bao Chửng thời nhỏ, là một đứa bé mồ côi. Bà mẹ vì sinh khó nên mất trước khi con mình ra đời. Nhưng không ai ngờ, vì Bao Chửng  là Văn khúc tinh quân tái thế, trời sai xuống giúp đời, nên trời  đã giữ thân xác người mẹ- dù đã an táng rồi-  vẫn vẹn nguyên cho đến ngày khai hoa nở nhụy. Thằng bé ra đời lớn dần lên khi người mẹ tan rã chỉ còn lại bộ xương bóng như ngà , mà nó cũng  không hề nhận biết. Đứa bé từng bước trưởng thành theo thời gian , lòng mộ là nhà của nó và mỗi tối vẫn có mẹ nó bên cạnh như bình thường. Sự việc nầy chỉ được phát hiện khi người chủ quán hàng xén nhận ra lâu lâu có một đứa bé đến  cửa tiệm mình mua bánh kẹo, cũng trả tiền hẳn hoi, nhưng đến chiều khi đếm lại tiền, lại có mấy tờ giấy tiền vàng bạc !.  Ông ta nghi ngờ, một lần  khi đứa bé đến tiệm, đã lén cột sợi chỉ vào vạt áo. Từ sợi chỉ đó, người chủ quán đi theo và nhìn thấy thằng bé chui vào ngôi mộ...

​

Chi tiết đó đã gợi sự tò mò của anh em tôi trong những ngày sống ở nơi đây. Nhiều buổi nắng gắt, đợi lúc má tôi  nghỉ trưa hoặc đi Mỹ tho bổ hàng chưa về, anh em tôi lấy chiếc  gương  ra, mượn ánh nắng để soi vào lối sâu hun hút ở chân mộ, tìm xem có thằng bé nào đang ở trong đó hay không ! Đương nhiên chỉ thấy một khoảng tối và sâu thăm thẳm, chẳng có ai chui ra từ đáy mộ. Vậy mà, cứ năm ba bữa, anh em tôi lại rủ nhau rọi gương một lần, không biết sợ là gì. Câu chuyện  tưởng tượng ngây ngô của thời thơ ấu  cứ ngỡ như vừa mới hôm qua !...

​

Có một điều tôi chưa hiểu được là tại sao những năm tháng trước 1954 lại có những tai họa như từ trời rơi xuống . Đó là lâu lâu , có tin đồn : “Thổ dậy, bà con ơi !”..  Vậy là người trẻ, người già, trẻ con cuống cuồng gom vội một mớ áo quần, lương thực .. cùng nhau chạy trốn. Cậu tư tôi, một người nông dân đã lớn tuổi nhưng còn khỏe mạnh, cõng bà Ngoại tôi trên lưng, vì Ngoại bị mù, cùng gia đình tôi chạy theo đoàn người di tản. Rồi cuộc trốn chạy tự dừng lại khoảng sau một ngày, ai về nhà nấy và cũng chẳng ai biết tin tức “Thổ dậy” xuất phát từ đâu !

​

Hiệp định Genève 1954 đã làm thay đổi cuộc sống xã hội miền Nam , mà Bến Tre không là ngoại lệ. Làng quê đã có những năm tháng hết sức thanh bình , dù ngắn ngủi. Đây là thời kỳ  vang dội nhất của những bài hát như : Gạo trắng trăng thanh, Lúa mùa duyên thắm, Khúc ca ngày mùa, Trăng rụng xuống cầu, Tình Bắc duyên Nam…

​

           Dân chúng ở các thành phố lớn như Sài Gòn, Chợ Lớn  hoặc các tỉnh lân cận nườm nượp về Bến Tre. Có người về  thăm thân nhân rồi đi, nhưng cũng có gia đình về chọn mua đất, dựng nhà định sống lâu dài. Trẻ con miền quê hình như “ dị ứng” với những người thành phố. Họ mặc quần áo lịch sự, đẹp đẽ quá trong khi  ở đây thì trẻ con đầu trần chân đất, tóc cháy vàng  khét nắng, áo quần lôi thôi, lếch thếch. Do vậy, dân thành phố về quê trở thành  “ nạn nhân bất đắc dĩ” của những lời mai mĩa : áo thì “ áo chim cò” , ai lỡ mang kính đen thì là “ Thòi lòi lên bờ” ! .Có những cô gái, tóc bỏ đuôi gà, kẹp ba lá, có người mái tóc dài ngang lưng.. thì bọn trẻ con chạy theo cả đám như coi hát, vỗ tay reo hò “Ô, con sóc Việt Nam !” . Trò vui “vô duyên” đó làm náo động cả làng quê, từ lúc các “nạn nhân” xuất hiện cho đến khi họ về tới nhà mình thì đám đông tự phát kia mới chịu giải tán, ai về chỗ nấy! . Và những thằng bé quê như tôi lại có được thêm những trận cười vui. 

​

           Không khí rộn ràng là những ngày cận tết. Dọc đường quê, người dân tự phát dựng lên ở bãi đất trống những giàn cao bằng tre tạm bợ để làm nơi phơi bánh tráng. Các lò bánh cũng đã nổi lửa từ đầu tháng Chạp. Vậy là anh em tôi lại có cơ hội đứng kế Dì Năm hoặc má tôi để chờ được ăn những chiếc bánh  tráng ngọt, bánh tráng dừa bị lỗi. Cũng có khi, má tôi gom lại mớ bìa bánh tráng nem đã được cắt gọn trước khi đóng bánh thành cây, để  lên mặt khuôn trên trả ( một loại nồi đất thật to dùng đựng nước nấu sôi để tráng bánh)  hấp lại cho nóng, bìa bánh mềm ra, sau đó trộn thêm chút mỡ hành phi  cho anh em tôi ăn với nước mắm đã được chế biến thơm phức mùi tỏi, ớt. Những buổi ăn sáng tuyệt vời đậm hương vị quê nhà đó,  cho đến hôm nay vẫn còn rưng rưng nỗi nhớ.

​

 Lại nhớ lan man đến Dì Năm, chị ruột của má tôi. Dì có người chồng làm thợ mộc. Thời đó, Dượng Năm là thợ giỏi số một ở làng Tân Thạch. Hầu như những ngôi nhà bằng gỗ xây cất ở làng tôi lúc đó đều có bàn tay của Dượng. Dượng Năm chẳng những khéo tay mà còn vô cùng kiên nhẫn. Tôi từng thấy Dượng mất cả tháng trời, một  mình xẻ mấy cây dừa thành ván để đóng vách cho chủ nhà, chạm trỗ thủ công các bộ khung cửa, tủ thờ, chân bàn chân ghế, divan..theo yêu cầu của khách. Thời gian học Tiểu học, có môn Thủ công đề tài  là thực hiện  một đồ vật, một con vật  tự chọn. Phần lớn chất liệu học sinh sử dụng là đất sét để nặn thành con trâu, con gà, con vịt... Riêng lúc nào món đồ của tôi cũng bằng gỗ cực kỳ khéo léo và đạt điểm cao nhất bởi tác giả là ...Dượng Năm.!.  Có khi là một con dao phay, một chiếc máng heo ăn,  có lúc là một chiếc xe đạp hoặc chiếc tủ thờ đặt trong phòng khách.Thầy cô dạy các lớp khác xúm lại trầm trồ khen ngợi rồi sau đó, món đồ không tặng cho thầy cô dạy lớp thì cũng tặng cho thầy Hiệu Trưởng.!

Dượng Năm lại theo đạo Cao Đài ăn chay suốt năm. Lúc nhỏ, mỗi lần tới nhà Dì Dượng , tôi rất ngại lên nhà trên, bởi trên trang thờ được Dượng chạm trỗ thật là tinh xảo, luôn có ngọn đèn trứng vịt cháy leo lét dưới hình thờ  “ Thiên nhãn”. Lớn lên một chút, không còn sợ nữa, tôi lại được Dượng Năm gọi ở lại ăn cơm cùng Dượng.Thậm chí , có lần Dượng hỏi: “ Con muốn theo đạo của Dượng không ?”. Thức ăn đơn giản, thường là nấm mối khô kho với nước tương, hoặc tàu hủ chiên giòn,  mà sao ngon đến lạ lùng!.  Sau nầy, khi đã rời quê, tôi mới cảm nhận rõ hơn những tình cảm Dượng dành cho mình. Dì Dượng có một người con út bằng tuổi tôi. Nhưng bất hạnh là khi ra đời anh đã bị thiểu năng. Anh rất hiền , không phá phách ai, suốt ngày chỉ nằm đưa võng kẽo kẹt , hát những câu vô nghĩa. Anh mất sau Dượng Năm 10 năm khi mới vừa 40 tuổi. Có lẽ từ trong sâu thẳm tâm hồn người thợ mộc tài hoa ấy, dự định ký thác cả ước nguyện về tôn giáo lẫn tài năng mình cho đứa con út nhưng đành bất lực, ông muốn tìm một truyền nhân cùng trong dòng tộc mà tôi là đứa cháu gần gũi , cùng lứa với con mình. Tiếc là tôi đã chọn con đường đi khác. Từ khi rời bỏ quê nhà, sống ở Mỹ Tho rồi sau nầy là Cần Thơ, lâu lâu tôi lại nhớ chiếc võng tết bằng dây chuối giăng qua hai cây cột hàng ba. Nơi đó, tôi đã nhiều lần ngồi đưa trong buổi chiều chập choạng, nhìn ra phía trước sân đang dần tắt nắng, rồi đôi khi ngủ quên một giấc, để giựt mình thức dậy thì trăng đã lên sáng một góc trời xa. Đó là ngôi nhà của Dì- Dượng Năm tại Ấp Tân Phong  ngoại- Làng Tân Thạch- Huyện Trúc Giang.

​

Dượng Năm qua đời năm 1980 và đươc an táng ở quê nhà. Đây cũng là nơi yên nghỉ của Dì Năm , của chị Ba, anh Tư , anh Bảy .. cùng bao nhiêu bà con thân tộc. 

Nhắc đến sự tài hoa của Dượng Năm, tôi lại nhớ ngay đến một người khác, cũng bà con bên ngoại ở quê nhà. Anh bị câm  bẩm sinh , vóc người nhỏ bé,  nhưng khi lớn lập gia đình có  một con trai rồi  sau đó hai vợ chồng chia tay. Cứ mỗi sáng Chủ Nhật, anh ăn mặc chỉnh tề , có khi thắt cà vạt (ở cái thời ăn mặc như thế rất hiếm) chạy chiếc xe đạp Alcon đến giáo đường trên chợ. Anh là người có đôi bàn tay cực khéo. Có thể nói, tất cả lồng đèn ngôi sao trang trí nhà thờ trong dịp lễ Giáng sinh đều do một tay anh thực hiện. Mỗi  năm, khoảng tháng 10 dương lịch, đã thấy anh chuốt tre làm khung, đi lựa mua giấy bóng màu , giấy bạc.. để chuẩn bị. Một mình anh làm hết mọi công việc : từ việc kết hình ngôi sao, uốn vòng tròn, cắt dán...Có những chiếc lồng đèn lớn lại viền quanh là các chiếc lồng đèn nhỏ được sắp xếp vô cùng tinh xảo.  Đâu phải chỉ mười, mà có đến hàng chục lồng đèn ngôi  sao kích cỡ khác nhau. Khi nhìn thấy trước nhà anh giăng dây, treo những chiếc đèn hoàn thành, đêm thắp đèn cầy sáng rực, là mọi người đều hiểu mùa Noel sắp đến. Nói không quá lời, anh là một trong những người đã góp phần đem lại niềm vui cho làng quê tĩnh lặng khi người dân nặng oằn vai vì cơm áo, thì chính cái rực rỡ của mùa lễ hội như mang lại cho họ những giây phút bình yên, thanh thản để có niềm tin hướng tới ngày mai.

​

Rồi chiến tranh bùng nổ, lễ hội cũng dần thưa vắng . Người “nghệ sĩ dân gian” chắc cũng cảm thấy cô đơn khi những tác phẩm sáng tạo  của anh không còn phô diễn rực rỡ như ngày nào. Tôi xa hẳn Bến Tre từ những năm làng quê đầy biến động. Anh mất âm thầm và thân xác cũng gởi trên đất cát quê nhà. Mỗi lần tới lễ Giáng sinh, lòng tôi vẫn nao nao nhớ những mùa Noel thanh bình năm cũ. Nhớ anh ngồi trên chiếc xe đạp chạy ngang nhà, đưa tay chỉ về phía chợ, nói một câu gì đó bằng mấy tiếng: “Be...be..be..” – âm điệu của người câm- rồi vội vã  vẫy tay  chào .

​

Lễ Giáng Sinh ngày nay được tổ chức với những trang trí hiện đại do sự phát triển vô cùng lớn lao  của khoa học kỹ thuật.  Đi qua bao mùa Giáng sinh như thế, sao vẫn nhớ Giáng Sinh quê nghèo từ 60 năm trước. Nhớ những chiếc lồng  đèn ngôi sao, nhớ người tín đồ công giáo thân quen tài hoa mà bất hạnh. Ôi miền quê hương thơ ấu có biết bao nhiêu điều để nhớ để thương....

​

 Bà Ngoại tôi quê gốc Giồng Luông. Lớn lên bà lập gia đình về quê chồng ở làng Tân Thạch và sống tại đây cho đến lúc qua đời. Thời loạn lạc chắc cũng không mấy ai quan tâm về dòng họ , về quê quán.. Khoảng sau năm 1955 đã yên ổn, nghĩ tới dòng họ bà con nên cuối năm là nhớ ngày tảo mộ. Thời gian nầy anh Hai tôi đã nghỉ việc  bệnh viện nhà binh Pháp tại Mỹ Tho, về sống cùng gia đình tôi. Khoảng gần 23 tháng Chạp, anh cùng một  số mấy người cậu, người anh bà con chuẩn bị đầy đủ : dao làm cỏ, vôi bột quét mộ,  gà vịt quay, trái cây, bánh mì , nước uống.. rồi mỗi người một chiếc xe đạp chạy đến Giồng Luông. Tôi thường ao ước một chuyến đi như thế. Nhưng vì còn nhỏ nên không ai cho tháp tùng với lý do “ đường xa, nắng nôi, cực nhọc”. Anh Hai hứa với tôi :  “ Vài năm nữa, em lớn, anh Hai sẽ chở đi theo cho biết mồ mã ông bà dòng họ”. Nhưng lời hứa đó đã không còn thời gian thực hiện, bởi chỉ  mấy năm sau là bắt đầu cuộc chiến tranh  kéo dài gần một phần tư thế kỷ.

​

 Mùa hè  2019 tôi đưa gia đình nhỏ của mình về thăm quê Bến Tre  sau hơn nữa thế kỷ dài xa cách. Lần đó , tôi  đã nhờ tài xế  dẫn đường tới chợ Giồng Luông. Ngôi nhà lồng chợ chắc xây dựng lại từ sau 1975,  nhưng trên tấm bandroll căng ngang đã xác định nơi đây thuộc Xã Đại Điền. Địa danh không đổi, tồn tại qua hàng thế kỷ, từ lúc  tiền nhân đến đây biến rừng rậm hoang vu thành một vùng  đất giồng cây  trái xanh tươi. Nhưng con đường nào dẫn tới nơi yên  nghỉ ngàn thu của ông bà    

​

tôi mà trước đây anh Hai cùng bà con đã nhiều lần đi tảo mộ ? Những người thân thuộc, dòng họ của Ngoại tôi (nghĩa là vẫn  có chút tình huyết thống với chúng tôi)  bây giờ còn ai và ở đâu ?  Tôi giống như Từ Thức về trần, đứng ngẩn ngơ giữa vùng đất trời xa lạ. Quá khứ trôi dạt đến phương nào , phải chăng ở vầng mây trắng kia đang bay trên khung trời xã Đại Điền, là bà Ngoại tôi nhìn xuống đứa cháu của mình muốn tìm lại cội nguồn khi cả đời lưu lạc ?

​

Ký ức quê nhà bị phủ  dày một lớp bụi thời gian. Trong đầu của đứa bé nhà quê , hình ảnh một thời qua dường như chập chờn sau làn sương mỏng. Nhưng những con người đó vẫn khắc đậm trong lòng tôi bao ấn tượng, mà chỉ cần nhắc lại lại hiện ra rõ ràng chi tiết như mới hôm qua. Trước hết là cô giáo đã dạy cho tôi những nét chữ đầu tiên. Cô không phải là một giáo viên chánh ngạch, mà chỉ dạy tại nhà.Trong mắt tôi là một người phụ nữ trung niên, có giọng nói hiền lành. Cô thường mặc bộ quần áo bà ba trắng thẳng nếp và luôn mang đôi kính trắng. Má tôi gọi là cô giáo Mỗi. Lớp học là gian phòng khách nhỏ nhà cô với chừng  năm sáu bạn cùng trạc tuổi như tôi. Má tôi cho đến học với cô mỗi buổi sáng khoảng từ tám đến mười giờ. Tôi chỉ việc ôm chiếc cặp bằng đệm trong đó có đầy đủ thước , viết chì , tập và quyển vần “Con chó con gà”. Học phí thời đó không rõ thỏa thuận giữa má tôi và cô như thế nào và cô cũng chưa bao giờ nhắc đến. Nhưng vài hôm một lần, khi tan học, cô gọi tôi ở lại sau cùng, trao cho một rỗ bông bí  vàng tươi đem về cho má để luộc hoặc nấu canh. Thằng học trò nhà quê tung tăng chân sáo, tay bưng rỗ bông bí, kẹp theo chiếc cặp đệm vừa đi vừa hát nghêu ngao  suốt dọc quảng đường quê. Mùa khai trường năm đó, tôi vào lớp Năm (Lớp 1 hiện nay)   và cũng từ đó không một lần nào gặp lại Cô cho đến ngày cô vĩnh viễn rời bỏ cuộc đời trong những năm binh lửa tràn lan .

​

Đến năm lớp ba, tôi lại may mắn học với cô Ngọc Lệ, là một giáo viên trẻ mới tốt nghiệp Sư Phạm đổi về trường Tân Thạch. Cô rất thương và hết lòng lo lắng cho học sinh mình.Thời đó, ở các trường học , mỗi lớp dạy, thầy cô đều thực hiện một quyển tập gọi là “Tập Luân chuyển” . Đây cũng chỉ là một quyển tập hàng tư bình thường, nhưng dày hơn ( khoảng 200 trang), được thầy cô bao bìa, dán nhãn , ghi lớp dạy… cẩn thận. Quyển tập nầy chuyền tay để học sinh ghi chép vào đó tất cả bài giảng trong ngày. Như vậy có nghĩa là học sinh nào giữ tập Luân chuyển thì vất vả hơn : vừa viết trong quyển nầy, vừa phải viết lại lần nữa vào tập mình. Quyển tập đó, đến cuối buổi học, lớp trưởng sẽ đem nộp lên văn phòng để buổi học sau thì chính thầy cô dạy lớp sẽ giao cho một học sinh khác, tiếp tục như thế cho đến hết năm. Nếu hết, thì thay quyển mới.  Điều kiện tiên quyết là học sinh được thầy cô giao tập Luân chuyển là chữ viết phải rõ ràng, ít sai chính tả, khá đẹp và cũng là học sinh khá giỏi. Bởi vì môn học nào có kiểm tra : từ bài Ám Đọc, Khoa học thường thức, cho tới Toán, Chánh tả, Làm văn.. thầy cô đều chấm thẳng trong quyển tập nầy. Cũng chính vì vậy, nên thầy cô cũng chỉ giao tập cho một số bạn mà không phải là giao cho cả lớp.Tôi ngồi bàn nhứt  và cũng được cô giao giữ tập nhiều lần. Có lẽ cô dành nhiều cảm tình cho một đứa học trò nghèo nhưng chăm học và ngoan ngoản. Một lần , cô  đi bộ xuống tận nhà tôi ( cách trường  trên cây số ), xin phép má tôi cho cô dẫn tôi về nhà cô ở thành phố Bến  Tre. Má đồng ý. Gói cho tôi một bộ quần áo , chuẩn bị tập vở cho ngày sau, rồi tôi theo cô lên xe Lam về thị xã. Lần đầu tiên được đi xa, lòng nôn nao khó tả. Ngôi trên xe Lam bên cạnh cô mà mắt chỉ hướng theo những hàng cây, đồng ruộng bên đường. Cô nhỏ nhẹ dặn  dò,  nắm tay tôi  khi xuống bến xe dắt qua con đường dập dìu xe cộ. Nhà cô tôi nằm trên một con đường yên tĩnh, có một hàng me xanh mướt. Ngôi nhà như một biệt thự, lần đầu tôi được bước chân vô. Cô kể  mình là con một và ba má cũng đã lớn tuổi, ba là công chức sắp về hưu. Chiều hôm đó, tôi ăn bữa cơm ngon nhất đời, dù những món ăn chỉ bình thường, nhưng được ngồi trên bàn nghiêm túc,thức ăn bày ra chén,  dĩa, mỗi người còn có thêm bên cạnh một ly trà đá,  so với việc  anh em tôi cứ tới giờ ăn là mỗi đứa bới tô cơm rồi tìm một góc nhà  tự xử !

​

​

​

​

​

​

​

(Hình trên Internet  )

​

Tối hôm đó, cô dắt tôi đi chợ, ăn kem, ra hồ Chung thủy, tới Ngã ba tháp... với ánh đèn  rực rỡ đông vui. Biết tôi thích đọc sách, cô dắt tôi vào một nhà sách với hàng trăm loại, bảo tôi cứ lựa chọn, thích quyển nào cô sẽ mua cho. Phân vân mãi, cuối cùng tôi chọn quyển “Dưới mái học đường” của tác giả Cao văn Thái. Đây là một quyển tự truyện được phóng tác theo  quyển “Tâm hồn cao thượng” do Hà Mai Anh dịch từ bản gốc của tác giả người Pháp Amon de Amici. Cô đưa tay vuốt đầu tôi : “Quyển nầy hay lắm, nói về tình thầy trò, cô cũng thích nữa!.  Em rán đọc cho hết, đừng bỏ sót trang  nào”.

​

  Quyển sách mua tại nhà sách Bến Tre một đêm nào những năm 50 thế kỷ trước, cùng với lời nhắn nhủ ân cần của cô đã theo suốt cuộc hành trình đi tìm tri thức cho bản thân tôi.

Buổi sáng, trước khi trở lại trường, cô gọi tôi thức sớm, vệ sinh xong rồi ăn sáng. Buổi điểm tâm cũng thật là đặc biệt: Chỉ là cơm nguội hấp lại cho nóng, ăn với  tôm kho lạt .. mà sao ngon đến vô cùng.!  Hương vị đó, tôi đã mang theo trọn cuộc đời mình từ năm tháng xa xôi    cho đến tận ngày nay. Vài năm sau, cô tôi chuyển về thành phố Bến Tre và tôi không còn gặp lại. Từ sau 1975,

​

(Hồ Chung Thủy-Bến Tre-Hình trên Internet)            

tôi cũng đã nhiều lần dò hỏi thông qua bạn bè, đồng nghiệp, nhưng không ai có một chút tin tức về cô. Những nhà giáo như cô giáo vỡ lòng hay cô dạy lớp ba của tôi, chắc chắn là không có một huy chương, một danh hiệu nào trong bầu  trời tri thức. Nhưng tấm lòng của quí cô để lại cho đời , cho đứa học trò nhỏ quê mùa năm nào thì mãi rực sáng như  ngôi sao Bắc Đẩu giữa màn đêm.

 Ngôi trường Tiểu học Tân Thạch thân thương của tôi cũng đã không còn dấu vết. Vị trí đó, hiện nay là trụ sở Ủy Ban. Mấy năm sau nầy trong một lần hiếm hoi trở về quê cũ, tôi đã lặng lẽ đứng cạnh một góc tường rào để hoài niệm về quá khứ. Tôi vẫn còn nghe văng vẳng tiếng reo vui của bạn bè trong giờ ra chơi, nhớ những dãy phòng học hình chữ U mái tole, những chiếc được má tôi cho mấy cắc, bàn đầy vết mực, nhớ những hôm được má

(Trường THCS Tân Thạch- Hình trên Internet)           

tôi cho mấy cắc, đủ để mua một cây cà rem ống, hoặc sang hơn, là nửa ổ bánh mì chan nước. Ôi, cái hương vị tuyệt vời đó cũng đã  cùng theo những người bán dọc hàng rào trường ngày xưa , như như con sông lặng thầm chảy về biển cả. Và còn nữa, những bậc thầy cô khả kính đã khai tâm cho đứa học trò nghèo : cô Ngọc Lệ, thầy Trần Quang Vinh, thầy Nguyễn kim Vang..và bao nhiêu thầy cô khác ở mái trường quê thời chiến tranh gian khổ.. lặng lẽ ra đi , không để lại gì cho đời dù chỉ là một dòng chữ ghi tên trên bảng tưởng niệm của trường xưa.

​

Từ những năm 1960, Bến Tre đã trở thành điểm nóng. Đường quê loang lỗ vì hố bom, vì những hầm chông, công sự. Hầu như không một chiếc cầu nào còn nguyên vẹn. Ba cây cầu quê tôi  đều bị đánh sập nhịp giữa  hoặc gỡ hết các tấm bê tông. Mỗi lần đi học, tôi sợ phải vác chiếc xe đạp qua cầu Chùa. Trên khung cầu còn lại, người dân ghép bằng thân những cây cau , chủ yếu là di chuyển bộ hoặc xe đạp mà thôi. Đó là chưa kể những hôm trời mưa hoặc mùa nước nổi, đoạn đường từ nhà tôi đến cầu Chợ là đường đất, lại càng khổ sở trăm bề.

​

Cứ mỗi ngày,  má tôi gọi thức dậy sớm, chuẩn bị lên chợ  qua bắc Rạch Miễu  để kịp giờ vào học tại trường Trung học Nguyễn Đình Chiểu . Nhớ rất rõ, hôm đó là sáng thứ hai, có giờ chào cờ đầu tuần, nên nhà trường thông báo học sinh phải có mặt sớm hơn thường lệ. Tôi đi khá sớm và nhẹ nhõm một phần khi đưa được chiếc xe qua cầu Chùa. Trời vẫn còn mờ tối. Những căn nhà ven đường đóng cửa , leo lét ánh đèn. Nhưng hôm đó   là ngày nước lớn, và bây giờ thì đã rút gần hết nhưng cái nó để lại thật là ghê gớm :  Một khoảng đường  đất từ cầu Chùa  đến cầu Chợ trên cây số lầy lội bùn đất, còn in rõ dấu chân của những người gánh hàng đi chợ sớm. Tôi đang loay hoay chưa biết cách nào có thể vác nổi chiếc xe đạp qua “ đoạn đường đau khổ” nầy cho kịp giờ vào lớp, thì “ cứu tinh ” xuất hiện. Một người phụ nữ nông dân đứng tuổi, đội nón lá, mang chiếc khăn rằn màu trắng xám trên vai, một tay xách chiếc giỏ đệm, đến bên tôi và nói : “ Con đưa mợ Tám tiếp cho !” . Trong ánh sáng lờ mờ của buổi  hừng đông , tôi nhận ra ngay đó là mợ Tám Khỏe, một người hàng xóm với gia đình tôi. Theo lời má tôi kể lại, chồng mợ Tám hy sinh trong thời chống Pháp, mợ ở vậy nuôi mấy người con và bây giờ tham gia hoạt động bên Hội Phụ nữ...hay gì ..gì đó. Mỗi ngày, giống như mọi người dân trong làng, xách giỏ đi chợ đến trưa mới về nhà. (Lối xóm xầm xì là mợ Tám đi làm liên lạc ! ). Mợ Tám nhẹ nhàng nhắc chiếc xe đạp của tôi, đi nhanh về phía chợ. Trong khi đó, tôi vừa ôm cặp, vừa cầm đôi giày Bata trắng mới lột ra, chạy theo mợ muốn hụt hơi. Khi qua phía bên kia cầu Chợ, đường trải đá không còn bùn đất nữa, mợ dựng xe bên lề, dắt tôi xuống mé rạch để tôi rửa chân  sạch sẽ, mang giày cẩn thận trước khi lên xe chạy tới bến Bắc cho đừng trễ chuyến. Dù vội vàng cỡ nào, tôi cũng không quên nói câu cảm ơn mợ, người hàng xóm tốt bụng của mình. Mợ chỉ mỉm cười và nói nhẹ nhàng : “Ờ,  biết ơn mợ Tám thì phải rán học nghe con. Học giỏi đặng sau nầy lớn lên giúp bà con lối xóm”. Câu nói hoàn toàn không mang dấu vết của một giáo điều nào, cũng không phải lời phán ra từ lãnh đạo, mà nó chơn chất , thực thà của một người nông dân chân chính. Có lẽ mợ Tám là hình ảnh tiêu biểu của  người dân Tân Thạch hay của một nơi nào khác trên đất Bến Tre. Họ sống nghèo khổ nhưng nghĩa nặng tình sâu, dấn thân vào cái chết không vì chút hư danh mà chính vì lòng yêu xứ sở.

​

Cũng từ  sau buổi sáng hôm đó, má tôi dứt khoát cho tôi sang Mỹ Tho để tiện việc học hành. Rồi năm tháng đi qua, hết học, thi cử, tốt nghiệp ra trường đi dạy, tôi chưa một lần trở lại làng quê. Có một dạo, nghe tin mợ Tám mất trong một trận đánh giữa hai bên. Thời chiến tranh, sinh mệnh con người vô nghĩa. Rồi tất cả chìm lắng trong cát bụi, thời gian.. Cũng chẳng ai nhớ ở người phụ nữ nông dân ấy lại có một ước mơ thấm đẫm chất nhân văn: mong muốn góp  phần công sức nhỏ bé của  mình , hy vọng sớm kết thúc chiến tranh để làng quê trở lại yên bình, hạnh phúc.

​

 Lời nói ngày nào của mợ Tám, cùng với hình ảnh những người thân thuộc, của Ngoại tôi,  của má tôi, của những thầy cô đã cho tôi quá nhiều ân sũng.. đã thôi thúc tôi phải góp sức mình bằng một chút gì đó cho miền quê hương thơ ấu. Chính vì vậy,  khi tập tễnh sáng tác, những bài thơ  đầu tiên của tôi là viết về quê ngoại,  về Bến Tre- Kiến Hòa, về những năm tháng chiến tranh,  về bao nhiêu kỷ niệm:

​

                                       Bên hiên đồng ấu của ngày xưa

                                       Cỏ rối trời xanh nhẹ bước hờ

                                       Tung dấu chân không ngày nghỉ học

                                       Bướm rời hiên lớp bướm thành thơ...

​

Mãi mãi, trong tim tôi, Bến Tre là một khúc tình ca không đoạn kết.

​

Cần Thơ, tháng 12/2021.

LÊ TRÚC KHANH